Oksigen

Oksigen simvolu O və atom nömrəsi 8 olan kimyəvi elementdir. O, dövri cədvəldə halogen qrupuna aid olub, yüksək reaktivliyə malik qeyri-metal element, o cümlədən əksər elementlərlə birləşərək asanlıqla mürəkkəb maddələr (əsasən oksidlər) əmələ gətirən oksidləşdirici maddə hesab olunur. Kütləsinə görə, oksigen hidrogen və heliumdan sonra kainatın üçüncü ən böyük elementidir. Normal təzyiq və temperaturda olan elementin 2 atomu birləşərək 02 formulu ilə dioksigeni, rəngsiz, qoxusuz və dadsız ikiatomlu qazı yaradır. Dəmir filizinin əridilərək polad halına salınması zamanı istehsal olunan oksigenin 55%-i udulur. Prosesin gedişatında 02 yüksək təzyiqli boru vasitəsilə əridilmiş dəmirin tərkibinə daxil olur, bu isə kükürd tullantıları və SO2 və CO2 oksidlərin də daxil olduğu həddindən artıq çox karbon qazının ayrılmasına gətirib çıxarır. Ekzotermik reaksiyaların nəticəsi olaraq temperatur 1700 °C-dək yüksəlir.

Kommersiya məqsədləri üçün istehsal olunan oksigenin digər 25%-i isə kimya sənayesində istifadə olunur. Oksigen etilen 02 ilə reaksiyaya girərək etilen oksidini yaradır, bu da öz növbəsində etilen qlikola çevrilir; oksigen əsas qidalandırıcı maddə olub, bir çox məhsulların, o cümlədən antifriz və poliefir polimerlərin(bir çox plastik və fabrikat mallarının ilkin variantlarının) istehsalında istifadə olunan əhəmiyyətli maddə hesab olunur.

Kommersiya məqsədləri üçün istehsal olunan oksigenin qalan 20%-inin əksəriyyəti tibb sahəsində, metal kəsmə və qaynaq işlərində, raket yanacağında oksidləşdirici kimi, eləcə də su emalında istifadə olunur. Oksigen asetilen ilə 02-nin yanmasından yüksək temperaturlu alovun əmələ gəlməsi məqsədilə oksigen-asetilen qaynağında istifadə olunur. Bu proses zamanı ilk olaraq 60 sm-ə qədər qalınlıqda olan metal oksi-asetilen alovu ilə qızdırılır, daha sonra isə geniş axına malik oksigen vasitəsilə sürətlə kəsilir.

Adı aviasiya, sualtı qayıq və qaz sənayesində qısaldılmış şəkildə LOx, LOX və ya Lox olan Maye oksigeni elementar oksigenin fiziki xassəsindən biridir.

Ticarətdə maye oksigeni sənaye qazı kimi təsnif olunur və geniş şəkildə sənaye və tibbi məqsədlər üçün istifadə olunur. Maye oksigen havada təbii şəkildə mövcud olan oksigendən kriogenik havanın ayrılması stansiyalarında fraksiyalı distillə üsulu ilə əldə olunur.

Maye oksigen maye hidrogen, kerosin və ya metan qazı ilə birləşdikdə kosmik raketlərin tətbiqi üçün geniş yayılmış kriogenik maye oksidləşdirici məhluldur. Maye oksigeni, həmçinin, yüksək spesifik impuls yaratdığına görə əlverişli hesab etmək olar. O, V2 raketi ( A-Stoff və Sauerstoff altında) və Redstone, R-7 Semyorka, Atlas boosters və Apollo Saturn raketlərinin yüksəliş mərhələləri daxil olmaqla ilk raket tətbiqlərində istifadə olunurdu. Maye oksigen həmçinin ilk qitələrarası ballistik raketlərin funksiyası zamanı (ICB M) istifadə olunurdu, lakin raketlərin sonrakı təkmilləşdirilmiş növlərində ondan istifadə olunmur, çünki onun kriogenik xassələri və ayrılan buxarı əvəz etmək üçün müntəzəm yenilənməsi tələbi texniki təminatını və sürətli işə düşməsini çətinləşdirir. Maye oksigendən demək olar ki, daha az istifadə edilən Kosmik gəminin əsas mühərriklərində, eləcə də bir çox müasir raketlərdə istifadə edilir. Maye oksigenlərdən həm də oksilikvid partlayıcıların hazırlanmasında geniş istifadə edilir, lakin son zamanlar qəza riski yüksək olduğu üçün ondan çox az hallarda istifadə olunur. Maye oksigenindən həm də çirkab sularının emalı zamanı mikro-orqanizmləri yüksək səviyyədə qorumaq üçün aktivləşdirilmiş lil sistemində istifadə olunur.